Como cho conto

Entre os feitos e as historias hai unha voz que inventa de novo o acontecido. Por que nos unimos para escoitar e contar as nosas formas de destilar a vida é un misterio, máis aínda ao pensar na infinidade de formas que argallamos para seguir ideando narrativas. Noutra volta máis á rosca (e tamén á festa), no primeiro día dos Contos de Castelo xuntámonos para falar sobre películas, fotografías e cómics. É dicir, contamos en vivo e en directo o que outros contaron noutros soportes para, logo, facer un podcast e que, así, nunca morra o conto.

Nesta viaxe tan innecesaria como ansiada, Miguel de Lira e Federico Pérez tomaron o mando porque, como actores, gañan a vida investigando como relatar. O seu último traballo xuntos foi +Cuñados e o primeiro, Mareas Vivas. Daquelas Federico non era actor, senón lingüísta e a súa función ao comezo consistía en demostrar que unha mesma palabra explica cousas diferentes segundo quen e como a pronuncie. “O conto hai que contalo no sitio en que nace o conto, cómpre ser fieis ao territorio”, falou Miguel de Lira. E falou ben.

Como galegas e galegos, o audiovisual, polo corrente, non nos falaba sobre nós nin o facía coma nós. Aínda agora segue a ser o máis habitual. Porén, transforma o “salvaxe oeste” nun cuarto máis das nosas casas. Por iso un neno pobre que ía ao cine de Marín gratis a cambio de varrer medrou para converterse nun vaqueiro das Rías Baixas. Cambiou o look para incluír si ou si un pucho de cowboy. Na versión de Miguel de Lira, “xa non vía as películas, facíaas”.

Volvendo á nosa película, o cine máis próximo a Castelo estaba en Carral e nun tempo tamén o houbo en Tabeaio. Algún non foi ao cine porque non tiña medios de transporte e algún que outro aínda que ía era como se non fose pois, ao preguntarlle que filmes vía, responde: “Non sei, non estaba a vela”. Cómpre diferenciar entre o amor polo cine e o amor no cine.

Tampouco é imprescindible ir ao cine para enterarse de que vai a película. Nunca vin Los diez mandamientos de Dios, pero agora sei a versión de Ures, un home que é algo así como o Monty Python de Castelo. O primeiro filme que viu foi La mula Francis;”oíches, a xente quedaba acojonada cando falaba a mula”. Federico Pérez non pisou un cine ata os dezaseis ou dezasete anos e estreouse con El silencio de los corderos. Nunca é tarde se a peli é boa. Miguel de Lira confesou que o protagonista de Cinema Paradiso era el, mais a sala non está en Sicilia, o escenario é o “sine de Lira”. Era o seu propio tío, cura na vila, quen censuraba as escenas que se debían cortar pero, malia que a buscou, Miguel nunca atopou a lata onde se gardaron os recortes.

En estrañas ocasións ocorre que as historias non precisan palabras. Conseguiuno o fotógrafo ambulante de Carral José Gestal, máis coñecido como Cardoña, un dos artífices da memoria visual da contorna. A súa historia traduciuna a palabras Carlos Lorenzo, co documental Cardoña: fotos a 7 pesetas. Tras velo, a súa filla, Matilde, ofreceunos escenas inéditas, destas que só ven os que agardan na butaca ata despois dos créditos. Falounos de como unhas faíscas dun pitillo facían arder o magnesio que empregaba para o flash nun accidente que lle custou parte dunha man e un ollo. Percorrer a comarca a pé tirando fotografías e, aos días, volvendo para vendelas acababa cos seus pés e, ás veces, tamén coa moral. “Algúns días volvía humillado, porque se rían del polas consecuencias do accidente”. Levaba petardos nos petos para evitar que lle mordesen os cans do camiño, no cal se cruzaban todo tipo de situacións e persoeiros; sen ir máis lonxe, o Foucellas, que lle dixo que continuase, “porque era un traballador coma el”. Aínda que o seu oficio fose pouco habitual.

Ana Moreiras tamén se dedica a algo fóra do común, creou dous cómics que nos trouxo ata Castelo: Madialeva e Xaora. Se Cardoña retrataba o mundo a través do seu ollo, Moreiras faino directamente coa imaxinación e a man. Eu estouno intentando facer con letras dun teclado que ti lerás nunha pantalla; morreu o romanticismo. O conto, porén, nunca morre, aínda que quizais non sexa como cho conto.